شهر قم در حاشيه كوير مركزي ايران قرار دارد. اكثر زمين ها و اراضي اطراف شهر شوره زار و نمك زار مي باشدو قابل كشت و بهره برداري نيست. بغير از فصل تابستان كه گرما در اين شهر شديد مي باشد, بقيه سال آب و هوا براي سفر به قم مناسب است.
مردم در زمان مامون، خليفه عباسي، و پس از شهادت امام رضا (ع) از پرداختن باج و خراج به وي سرباز مي زنند، در نتيجه مامون نيز افرادش را به شهر فرستاد تا شهر را ويران كنند و مردم راقتل عام كنند. بعد از اين كه مردم از مرگ مامون مطلع شدند بر عليه خليفه حكومت شورش كردند و او از شهر بيرون نمودند. معتصم نيز براي سركوب مردم، سربازانش را به قم فرستاد، سربازان وي نيز شهر را به آتش كشيده و مردم را به خاك و خون كشيدند.
بعد از اين وقايع حاكم جديد شهر با مردم ملايم تر رفتار نمود، در نتيجه شهر از آرامش نسبي برخوردار شد و اين آرامش تا سال 254 هجري دوام يافت.
در دوران سلطنت متوكل كه از خلفاي عباسي محسوب م ي شد مخالفان علويان خصومت خود را تشديد كردند تا حديكه مردم بر آن شدند تا با حمايت از حسين كوكبي حكومت علوي را تا سرحدات قزوين، زنجان، طالقان، و ابهر مستقر كنند.
پس از خلافت متوكل معتمد، يكي ديگر از خلفاي عباسي سربازانش را براي سركوب شورش گسيل كرد.
مردم قم در زير آزار و اذيت اين خليفه و حاكم به ستوه آمدند و به امام حسن عسكري (ع) يازدهمين امام شيعيان، روي آوردند. در اين شرايط دشوار شورش و پافشاري مردم تا دوره حكومت آل بويه كه از علويان بودند طول كشيد.
در دوره سلطنت اين خاندان قم به طور چشمگيري توسعه پيدا كرد. در زمان سلجوقيان حكما و خردمندان مناصب حكومتي را در دست گرفتند و شهر را هرچه بيشتر توسعه دادند. در دوره خوارزمشاهيان مردم براي توسعه شهر بيش از پيش با حكومت همكاري كردند.
بعد از هجوم مغول ها شهر قم به طور كلي ويران شد اما بعد از گرايش برخي از حكام مغول به اسلام، مانند سلطان محمد اولجايتو، قم بيشتر مورد توجه قرار گرفت.
تيمور گوركاني دردهه آخر قرن 11 هجري مجددا به قم حمله كرد و مردم را از دم تيغ گذراند در اين هجوم وحشيانه ديوار شهر آنچنان ويران شد كه تا دوره صفويه امكان بازسازي و مرمت آن به وجود نيامد. در دوره صفويه شهر قم مورد توجه بيشتري واقع شد و به تدريج رونق پيدا كرد اين شهر به يكي از مراكز مهم فرهنگي و مذهبي شيعيان تبديل شد و در سال 909 هجري بسياري از حكما و فضلا در اين شهر به تحقيق و تدريس پرداختند، در نتيجه بيش از پيش بر اهميت شهر افزوده شد.
در جريان تاخت و تاز افغانها شهر از نظر فيزيكي و اقتصادي به طور وحشتناكي ويران شد. در دوره سلطنت نادر شاه قم متحمل زيان هاي زيادي شد و همچنين در خلال نزاعهاي خاندان قاجاريه و زنديه كه به منظور استيلاي بر كشور صورت گرفت شهر قم دوباره ويران شد.
سرانجام در سال 1208 هجري شمسي آقا محمد خان، سرسلسله سلطنت قاجاريه شهر را در كنترل گرفت. بعد از كشته شدن وي فتحعلي شاه جانشين او شد فتحعلي شاه نذر كرد بعد از پيروزي بر مخالفانش حرم حضرت معصومه را توسعه دهد بنابراين حرم را مرمت كرد و در توسعه آن نيز تلاش زيادي كرد.
در پاييز سال 1294 وقتي قشون روس به شهر كرج وارد شدند بسياري از مردم تهران به قم مهاجرت كردند. حتي انتقال پايتخت از تهران به قم نيز پيشنهاد داده شد وليكن به علت مخالفت سفراي روسيه و انگلستان و اعمال فشار آنها بر احمد شاه اين پيشنهاد رد شد. در اين اثنا كميته مقاومت ملي با هدف دفاع از كشور بوسيله مهاجرين در قم تشكيل شد. بنابراين قم به يك مركز نظامي و سياسي كه بر عليه روسيه و انگليس فعاليت مي كرد تغيير شكل يافت. ولي پس از جنگهاي متعدد روسيه قم را در سال 1294 فتح كرد. امروزه قم يكي از مراكز شيعيان در ايران و جهان محسوب مي شود. وجود حوزه علميه كه به دليل تضعيف عملكرد حوزه علميه نجف در نتيجه فشارهاي حكومت بعثي عراق، به بزرگترين و سازمان يافته ترين مركز علمي شيعه تبديل شده است، بر اهميت اين شهر افزوده است.
اماكن طبيعي و عمارت هاي مهم و تاريخي و مذهبي
1. درياچه نمك
2. درياچه حوض سلطان
3. پارك ملي كوير
4. منزل امام خميني (قدس سره)
5. ملاصدرا و حاج قلي خان زند
6. عشقعلي، الونديه، چهارمردان، سيدان، محله قديمي آستانه، سنگبند، موسيان، اسحاقيه، باغ پنبه، مدرسه قياسيه (پامنار)، جهانگيرخان، رضويه، ستيه
7. كاروانسراي دهكده تالاب، آوه، مقاله سنگي، اتابكي، سفيداب، باقرآباد
8. پل دلاك و پاسنگان
9. مسجد جمكران در 6 كيلومتري قم
10. بازار قم
11. مزار فتحعلي شاه، محمد شاه، مهد عليا(مادر ناصرالدين شاه)، مستوفي، شاه سليمان، شاه صفي، علي بن بابوبه قمي، مقبره چندين دانشمند و شعراي عارف
12. منطقه باستاني قرهتپه قم رود، در 23 كيلومتري شمال شرقي قم، درخت سرو قديمي 500 ساله گرگابي در روستاي جمكران، مساجد متعدد، حرم مطهر حضرت معصومه (س) و امامزادههاي متعدد و مرقد ده ها تن از علما و مراجع شيعه
حيات وحش
بخشي از پارك ملي كوير در محدوده قم واقع شده است. اين پارك ملي نمونه اي از يك اكوسيستم خشك و بيآب و علف است كه بعلت ميزان بارش كم سالانه راهوار نيست. اين پارك داراي مجموعه منحصر به فردي از گونه هاي گياهي و جانوري مي باشد كه به طرز شگفت انگيزي با منابع محدود و كم آب و غذايي وفق پيدا كردهاند. اين پارك تحت حمايت سازمان محيط زيست مي باشد درنتيجه موقعيت آن بهبود پيدا كرده است. پارك ملي داراي گونه هاي گياهي مختلفي مي باشد كه اين گونه هاي گياهي در مناطق كوهستاني و جلگه اي به چشم مي خورند و بواسطه وجود اين گونه هاي گياهي، گونه هاي جانواري متنوعي نيز امكان حيات را در اين ناحيه پيدا كرده اند اين پارك زيستگاه گونه هاي جانوري از قبيل الاغ وحشي، پلنگ، بز كوهي، غزال، بز وحشي، گوسفند وحشي، كبك، فلامينگو، كبك زرد، مرغابي وحشي قرمز، و خزندگان گوناگون مي باشد.
امكانات مسافرتي و اقامتي
براي مسافرت به قم امكانات مناسبي وجود دارد (اتوبان، راهآهن، اتوبوس و. . . ) امكانات ارتباطي و مراكز درماني. چون هرساله به ميزان زوار افزوده مي شود امكانات و تسهيلات رفاهي مناسبي براي اين مهمانان در نظر گرفته شده و مردم با مراكزي كه خدمات توريستي ارائه مي دهند، همكاري مي كنند. سوغات قم شامل: سوهان، صنايع دستي سنگي و گچي، سراميك و لوازم تزئيني و فرش ابريشم مي باشد.
